Chatcontrol: Welkom in de controlemaatschappij. Met dank aan België

Soms lijkt Europese wetgeving iets abstracts, iets voor vergaderzalen met slechte koffie en pdf’s die niemand leest. Tot ze ineens beslist wat er met onze privéberichten gebeurt. Chatcontrol is zo’n dossier. Het is geen technisch detail, het is een politieke keuze met gevolgen voor iedereen die wel eens een foto, video of link verstuurt.

Tijdens het Belgische voorzitterschap van de Europese Raad, begin 2024, schoof België dit dossier opnieuw naar voren met een herwerkt compromis. De verpakking werd anders, men hernoemde het naar “uploadmoderatie”, maar de kern bleef hetzelfde: filteren vóór verzending, ook op diensten met end‑to‑end‑encryptie. Wie toestemt in scanning mag blijven doen wat vandaag normaal is, wie dat niet doet, verliest functies. Vrijwillig, tenzij je gewoon wil communiceren zoals iedereen. Handig, die framing.

Toestemming als hefboom, functieverlies als stok achter de deur. Tegenstanders wezen op het lek in de dijk: client‑side scanning opent een achterpoort, false positives creëren onschuldige slachtoffers, en wat vandaag voor de strijd tegen kindermisbruik is, kan morgen voor iets anders gebruikt worden. Function creep is geen theorie, het is een wetmatigheid als je eerst het systeem bouwt. Kijk maar naar de ANPR‑camera’s die geplaatst werden in de strijd tegen terrorisme, maar nu gebruikt worden om te controleren of je je fietsvergoeding wel netjes aangeeft.

België plant een stemming in juni 2024. Tellen, duwen, rondgaan met de tekst. Er zijn steunende lidstaten, twijfelaars, en uitgesproken tegenstanders. Op de valreep wordt de stemming afgeblazen: geen gekwalificeerde meerderheid. Landen als Duitsland, Luxemburg, Nederland, Oostenrijk en Polen hielden de boot af. Frankrijk leek mee te willen, Ierland ook, maar het optelsommetje haalde de 65% van de EU‑bevolking niet. Formeel spreekt de Raad via de permanente vertegenwoordiging, dus krijg je geen stemlijst per partij zoals in het Europees Parlement. Maar de politieke contouren waren zichtbaar. Het Belgische voorzitterschap, gedragen door de federale regering onder premier Alexander De Croo, koos er duidelijk voor om dit compromis te lanceren en richting besluitvorming te duwen. Het Belgische voorstel bleef de referentie voor verdere besprekingen onder latere voorzitterschappen van Hongarije, Polen en nu Denemarken.

Wie denkt dat dit een debat is tussen “pro kind” en “pro privacy”, mist de essentie. Het gaat om gerichte opsporing versus algemene screening; om het aanpakken van daders versus het standaard wantrouwen van iedereen; om privacy die iedereen beschermt versus privacy die we verzwakken met een scanner op elk toestel. Het cliché “niemand leest toch je berichten als je niets misdoet” doet alsof expertise, bewijs en proportionaliteit slechts hinderlijke details zijn die je naar believen kunt negeren. Encryptie maakt veilig leven in een digitale wereld mogelijk — niet omdat mensen iets te verbergen hebben, maar omdat niemand altijd bekeken wil worden. Of waarom denk je dat Europese ministers naast politieagenten, militairen en inlichtingenofficieren, vooral zichzelf willen vrijwaren van deze scans?

En dan nog de olifant in de kamer: chatcontrol houdt kindermisbruik niet tegen. Pedofielen passen zich aan. Ze migreren naar niet‑gereguleerde apps, private netwerken en zelfgebouwde tools die buiten elke vorm van chatcontrol vallen. Encryptie verbied je niet, het is wiskunde. Het resultaat is voorspelbaar: de daders verdwijnen uit zicht, terwijl miljoenen gewone gebruikers wél hun privacy en veiligheid verliezen.

Augustus 2025 voelt als een herneming met andere spelers, maar hetzelfde script. Denemarken zet het dossier opnieuw bovenaan en mikt op 14 oktober voor een beslissing, terwijl de Raad zijn huiswerk tegen 12 september wil afronden. Landen die vorig jaar nog op de rem stonden, schuiven op: Frankrijk, Italië en Spanje zijn intussen voorstander en Duitsland twijfelt luidop — precies die ene domino die de 65%-drempel kan doen vallen. De juridische dienst van de Europese Raad waarschuwt intussen dat de kernproblemen niet zijn opgelost: algemene toegang tot ieders communicatie blijft een flagrante aantasting van de grondrechten. En ja, de Belgische inbreng spookt door de tekst: “uploadmoderatie” met schijnkeuze via functieverlies als je niet instemt en uitzonderingen voor overheidscategorieën. Een regel voor iedereen, behalve voor wie hem maakt. Dat is de context waarin dit najaar beslist wordt of chatten in Europa nog privé is, of voortaan voorwaardelijk.